Co to jest atopowe zapalenie skóry?
Atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane również egzemą atopową, to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która dotyka ludzi w różnym wieku – od niemowląt po osoby dorosłe. Uważana jest za jedną z najczęściej występujących chorób dermatologicznych i charakteryzuje się powracającym stanem zapalnym skóry, świądem i suchością. Choć nie jest chorobą zakaźną, może znacząco wpływać na jakość życia osoby chorej.
AZS często współwystępuje z innymi schorzeniami atopowymi, takimi jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa. U podstaw tej choroby leży nadmierna reaktywność układu immunologicznego oraz uszkodzenie bariery naskórkowej. To schorzenie może mieć wiele twarzy – łagodna forma objawia się suchą skórą i sporadycznym swędzeniem, natomiast ciężkie przypadki mogą prowadzić do poważnych stanów zapalnych i zakażeń skórnych.
Od czego robi się atopowe zapalenie skóry?
Pochodzenie AZS jest złożone i może wynikać zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych. Oto najczęstsze przyczyny rozwinięcia się tego schorzenia:
Predyspozycje genetyczne
Jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za rozwój AZS jest dziedziczność. Jeśli jedno z rodziców cierpi na AZS, ryzyko zachorowania u dziecka wzrasta do 50%, a jeśli oboje – nawet do 80%. Wiele osób z AZS posiada mutację w genie filagryny, który odpowiada za prawidłową strukturę naskórka. Uszkodzona bariera skórna łatwiej przepuszcza alergeny, bakterie i drażniące substancje, co prowadzi do stanów zapalnych.
Czynniki środowiskowe
Zanieczyszczenie powietrza, niska wilgotność, nadmierne mycie skóry czy stosowanie drażniących kosmetyków mogą osłabić naturalną barierę skóry. Kontakt z alergenami (roztocza, sierść zwierząt, pyłki) oraz niektóre pokarmy (np. mleko, jaja, orzechy) mogą prowokować reakcje alergiczne, nasilając objawy AZS.
Stres i zaburzenia emocjonalne
Chociaż stres nie jest bezpośrednią przyczyną AZS, może znacząco pogarszać jego przebieg. Układ nerwowy i immunologiczny są ze sobą ściśle powiązane – silne emocje, długotrwały stres i brak snu to czynniki, które mogą wywołać lub zaostrzyć zmiany skórne.
Infekcje i zaburzenia mikrobiomu skóry
U osób z AZS bariera skórna jest osłabiona, przez co łatwiej dochodzi do kolonizacji skóry przez bakterie, zwłaszcza Staphylococcus aureus. Ich obecność nasila stan zapalny i prowadzi do zaostrzeń choroby. Coraz więcej mówi się także o znaczeniu równowagi mikrobiomu skóry – jego zaburzenia mogą być jednym z czynników wywołujących AZS.
Jak wyglądają objawy atopowego zapalenia skóry?
Atopowe zapalenie skóry objawia się w różny sposób w zależności od wieku i stadium choroby. Mimo że choroba ma charakter przewlekły, jej przebieg jest zazwyczaj nawrotowy – okresy poprawy przeplatają się z zaostrzeniami.
Suchość skóry
Bardzo częstym, pierwszym objawem AZS jest silna suchość skóry. Może być obecna nawet wtedy, gdy skóra wygląda na zdrową. Skóra jest szorstka, łuszcząca się, napięta i łatwo pęka.
Świąd – znak rozpoznawczy AZS
Jednym z najbardziej dokuczliwych objawów jest uporczywy świąd, który często nasila się wieczorem i w nocy, zakłócając sen i wpływając na codzienne funkcjonowanie. Drapanie skóry może prowadzić do nadkażeń i pogorszenia zmian skórnych.
Wyprysk atopowy
Charakterystyczne zmiany skórne to zaczerwienione, grudkowate lub surowiczo sączące się ogniska zapalne. W zależności od fazy choroby mogą one przyjmować postać suchych, zrogowaciałych miejsc lub wilgotnych zmian zapalnych. Najczęściej występują na twarzy, szyi, zgięciach łokci i kolan, dłoniach oraz stopach.
Wtórne infekcje skórne
Uszkodzona skóra łatwo ulega nadkażeniu bakteryjnemu lub wirusowemu, co może prowadzić do powikłań. Pojawiają się wtedy zmiany ropne, nadżerki lub pęcherze, którym może towarzyszyć gorączka i ogólne złe samopoczucie.
Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry?
Diagnoza AZS opiera się głównie na wywiadzie medycznym i dokładnym badaniu skóry. Lekarz dermatolog ocenia jakość naskórka, lokalizację zmian i obecność typowych objawów. Istnieją jednak kryteria diagnostyczne (tzw. kryteria Hanifina i Rajki), które pomagają precyzyjnie zidentyfikować chorobę.
Wywiad rodzinny i objawy alergiczne
Lekarz zapyta o występowanie chorób alergicznych w rodzinie oraz obecność innych objawów atopii, takich jak katar sienny, alergie pokarmowe czy astma. Współwystępowanie tych schorzeń zwiększa prawdopodobieństwo AZS.
Lokalizacja i charakterystyka zmian skórnych
Typowe zmiany skórne w AZS u dzieci pojawiają się najczęściej na policzkach, owłosionej skórze głowy i tułowiu, natomiast u dorosłych dominują ogniska na zgięciach łokciowych, kolanowych oraz na szyi i dłoniach. Ważnym elementem diagnozy jest długość trwania objawów – AZS to choroba przewlekła, trwająca tygodniami lub miesiącami.
Testy alergiczne i badania laboratoryjne
Choć nie są one konieczne do postawienia diagnozy AZS, testy skórne, badania poziomu IgE oraz testy z krwi mogą pomóc zidentyfikować czynniki wywołujące zaostrzenia i wspomóc proces leczenia. W niektórych przypadkach wykonuje się także badania mikrobiomu skóry lub posiewy z zakażonych miejsc.
Jakie czynniki zaostrzają objawy AZS?
Choroba potrafi być nieprzewidywalna – u jednej osoby objawy nasilają się w sezonie zimowym, u innej po kontakcie z alergenem lub w czasie zmian hormonalnych. Poniżej najczęstsze czynniki zaostrzające AZS:
- Kontakt z detergentami, mydłami, perfumami
- Zbyt długie kąpiele i gorąca woda
- Noszenie ubrań z wełny lub syntetycznych materiałów
- Stres emocjonalny i przemęczenie
- Zmiany temperatury i wilgotności powietrza
- Alergeny środowiskowe i pokarmowe
- Zakażenia wirusowe lub bakteryjne
Jak łagodzić objawy i dbać o skórę atopową?
Codzienna pielęgnacja i unikanie czynników drażniących to podstawa leczenia AZS. Nawet w okresach remisji ważne jest utrzymanie elastyczności i nawilżenia skóry. Oto najważniejsze zasady:
Stosowanie emolientów
Emolienty to specjalistyczne preparaty nawilżające, które odbudowują barierę hydrolipidową skóry. Należy je stosować 2–3 razy dziennie, najlepiej zaraz po kąpieli, na lekko wilgotną skórę.
Delikatne mycie i krótkie kąpiele
Skóra atopowa nie toleruje gorącej wody i silnych detergentów. Do mycia najlepiej używać łagodnych, bezzapachowych środków myjących przeznaczonych dla skóry wrażliwej i unikać długich kąpieli.
Leczenie farmakologiczne
W czasie zaostrzeń lekarz może zalecić miejscowe stosowanie kortykosteroidów lub inhibitorów kalcyneuryny. W cięższych przypadkach wprowadza się leczenie ogólne – leki przeciwalergiczne, immunosupresyjne lub biologiczne.
Unikanie alergenów i czynników drażniących
Bardzo ważne jest zidentyfikowanie i unikanie indywidualnych czynników wywołujących zaostrzenia. Dobrze sprawdza się prowadzenie dziennika objawów – to sposób, by wychwycić ewentualne zależności między stylem życia a pojawieniem się zmian skórnych.
Żaneta Wieczorek – redaktorka portalu CK-Mag.pl, specjalizująca się w tematyce lifestyle, relacji i współczesnych trendów. W tekstach łączy kobiecą intuicję z dziennikarską dociekliwością, zawsze szukając tego, co naprawdę ważne, choć często ukryte między wierszami codzienności. Pisze lekko, ale z treścią – o tym, co porusza, bawi, inspiruje i zmusza do refleksji. Zafascynowana ludźmi i ich historiami, nie boi się tematów trudnych ani tych z przymrużeniem oka.
